Kabus Gibi Çöken Kriz 1 Yaşında

[By_Alpos]

Geçtiğimiz yıl 15 Eylül'de dünyanın en eski yatırım bankalarından biri olan Lehman Brothers'ın batışının bugün yıl dönümü. Lehman Brothers'ın batışı ile ilgili dünya genelinde olmadık komplo teorileri üretilirken, yatırım bankasının çöküşü finans krizini de tetikledi. Amerika'daki bu batış kısa sürede dünya genelinde hissedildi ve finans sektöründe işlerin kötüye gidişi hız kazandı. Birçok ekonomi uzmanına göre 1930'lu yıllarda yaşanılan "Büyük Buhran"dan sonra yaşanmış en büyük ekonomik krizin ana nedeni Lehman Brothers'ın batışı değil, Amerika'daki emlak piyasasının aşırı borçlanmasıydı.

FAIZLER YÜKSELINCE KREDILER ÖDENMEDI, EVLER BANKALARA KALDI

2004 ile 2006 yılları arasında faiz oranları Amerika'da yüzde 1'lerden yüzde 5,35'e kadar yükselince emlak piyasasındaki hareketlilikte birden durma noktasına geldi. Aldıkları konut kredisinin aylık geri ödemelerini yüksek faiz nedeniyle ödeyemeyen Amerikalılar, faizlerin yanı sıra aşırı tüketim alışkanlıklarından da vazgeçemeyince krizin ilk ciddi temellerini atmış oldular.

Emlak sektöründe kredilerin geri ödemeleri aksamaya başlayınca Amerikan banka ve finans kuruluşları kredi geçmişi kötü olan ya da daha önce hiç borçlanmamış kişilere verdiği yüksek riskli konut kredilerinde rekor düzeyde çöküş yaşadı. Konut borcunu geri ödemeyen milyonlarca kişi evini kaybederken, aylık ödemelerden mahrum kalan banka ve finans kuruluşlarındaki sarsıntı hızla yayıldı. Zira konut alış-verişleri bankalar üzerinden yapılırken, ev sahipleri dolayısıyla finans kuruluşlarına borçlandılar.

TEMMUZ 2007'DE YÜKSEK RISKLI KREDI TOPLAMI 100 MILYAR DOLARA ULAŞTI

Emlak sektöründeki gerileme önce Bear Stearns'den kötü sinyallerin gelmesine neden oldu. Tarih Temmuz 2007'yi gösterdiğinde Amerikan Merkez Bankası (FED) Başkanı Ben Bernanke, yüksek riskli konut kredileri toplamının 100 milyar dolar olduğunu söyledi. Bu olaydan bir ay sonra ise Avrupa Merkez Bankası nakit akışını sağlayabilmek için piyasalara 95 milyar euro pompaladı. Ingiltere ise halkın bankalara güveninin sarsılması üzerine banka mevduatlarına devlet garantisi vermek zorunda kaldı. Amerika'nın en önde gelen yatırım bankalarından olan Merrill Lynch de 2007 yılının sonbaharında 8 milyar dolar borçlandığını açıklamak zorunda kaldı.

2007 yılı daha çok finans sektöründe yaşanacak zor günlerin habercisi olarak geçti. Ekonominin patronları yaşanılabilecek muhtemel krize karşı çeşitli tedbirler üzerinde mutat toplantılar düzenlerken tarihler 2008'e gelip dayanmıştı. Bu yılın henüz ilk ayında 11 Eylül'den bu zamana kadar dünya borsalarında görülmemiş çöküşler yaşanmaya başladı. Dünya Bankası borsalarda yaşanılan çöküş üzerine dünya ekonomisinin büyüme hızının yavaşlayacağını duyurdu.

ABD HÜKÜMETI, IKI DEV KREDI ŞIRKETINE 200 MILYAR DOLAR YARDIM VERDI

Mart ayında Amerikan banklarını yakından ilgilendiren bir gelişme yaşandı. Altı ay kadar önce kötü sinyaller vermeye başlayan Bear Stearns, iddialara göre dönemin hükümetinin batmaktan kurtulması için JP Morgan Chase finans kuruluşuna baskıyla satışı sağlandı. Uluslararası Para Fonu (IMF), küresel mali krizin toplam 1 trilyon doları aşabileceğini açıklayarak, ekonomik çöküşün resmi olarak boyutunu göstermiş oldu.

Amerikan bankaları 2008 yılının ilk çeyreğinde peş peşe zarar açıklayarak piyasaların moralini bozdu. Bu moral bozukluğu ile Haziran ayında Amerika'nın en büyük iki kredi kuruluşu olan Fannie Mae ile Freddie Mac'i kurtarmak için ABD hükümeti devreye girdi. Hükümet, ülke genelinde toplam 13 trilyon dolarlık konut kredisinin 5 trilyon dolarını elinde tutan bu iki kurumun batmasına izin verilemeyeceğini deklare ederek 200 milyar dolar tutarında yardımda bulundu. Fannie Mae, 1930'lu, Freddie Mac ise 1970'lerde kamunun konut kredilerinin akışkanlığını sağlamak için kurulmuş iki şirketti.

WALL STREET ÇÖKERKEN LEHMAN ETKILI OLDU

Wall Street piyasalardan gelen kötü haberler her gün bir önceki güne rahmet okurken asıl darbeyi Lehman Brothers'dan Eylül ayında yedi. Wall Street, yatırım bankası Lehman'ın son üç ayda 4 milyar dolara yakın zarar ettiği açıklamasıyla sarsıldı. Kurtuluş yolu arayan Lehman Brothers yaklaşık bir hafta sonra krizin iflasa sürüklediği ilk büyük banka olarak tarihe geçti. Lehman'ın ardından Amerika'nın ve aynı zamanda dünyanın en büyük sigorta şirketi olan AIG'de de kötü sinyaller gelmeye başladı. FED, AIG'i kurtarmak için 85 milyar dolarlık bir paket açıkladı ve bu bir şirketi kurtarmaya yönelik en büyük operasyonlardan biri olarak tarihe geçti.

Konut kredisi veren dev Amerikan şirketi Washington Mutual mali müfettişler tarafından kapatıldıktan sonra JP Morgan Chase'e satışı kararlaştırıldı. Yine bu satışa ilişkin olarak Amerikan hükümetinin Chase baskı yaptığı yolunda iddialar ileri sürüldü.

KONGRE'DEN GÖRÜLMEMIŞ EKONOMIK DESTEK PAKETI ÇIKTI

Amerikan Kongresi, bankaların kötü borçlarını üstlenmek üzere 700 milyar dolarlık bir mali paket üzerinde çalıştığını açıkladı. Bu açıklamanın akabinde de önce paket Kongre'den kabul oyu almadı ancak dönemin hükümetinin bastırmasıyla Ekim ayının ikinci haftasında Başkan'ın imzasıyla 700 milyar dolarlık paket ihtiyacı olan bankalara dağıtıldı. Bu arada faizlerde yüzde 1,5'ten yüzde 1'e indirildi.

Faizin 1 kadar indirilmesinden bir ay sonra FED, finans sistemini rayına oturtmak ve ekonomiyi deflasyondan korumak amacıyla piyasalara 800 milyar dolar ek para pompalayacağını ilan etti. Tarih 2008 Aralık ayına geldiğinde Amerika resmen resesyona girdiğini doğruladı. Bu kabulün ardından da faizler tarihi bir seviyeye düşürüldü. yüzde 0,25.

IŞSIZLIK RAKAMLARI FIRLADI

Bu arada Amerika'nın en büyük bankaları olan Chase, Bank of America, Citi Bank gibi dev finans kuruluşları on binlerce çalışanının iş akdine son verdi. Işsizlik her ay rekor seviye de arttı, işten çıkarılanların sayısı aylık ortalama 500 binin üzerine çıktı. Çiçeği burnunda Başkan Barack Obama Amerikan ekonomisini "çok hasta" diye niteledi. Obama, görevinin daha ilk ayında 787 milyar dolarlık "Amerikan tarihindeki en büyük ekonomik canlanma paketini" imzalayarak yürürlüğe soktu. FED ise 2008 yılının Mart ayında 1,2 trilyon dolarlık bankalardan kötü borç satın alarak piyasaları rahatlattı.

Nisan ve Mayıs aylarında Amerika'nın en büyük otomobil üreten şirketleri olan Chrysler ile General Motors (GM) hükümetten acil yardımlar talep etti. Chrysler, hükümetin baskısı ile Italyan Fiat'a önemli bir bölümü yok pahasına satıldı.

Bu yılın ilk yarısı geçtiğinde Çin, Hindistan hariç tüm dünya ülkeleri ekonomilerinde büyük daralmaların yaşandığını açıkladı. Çin ile Hindistan ise büyüme hızı yavaşladı.

Bugün krizden dünya ekonomisi çıkma eylemi içinde ve başta Japonya olmak üzere, Almanya da bu yılı beklentilerin aksine büyüme ile kapatacağını açıkladı. Resesyondan Amerika'da çıkış izleri veriyor, özellikle finans sektöründeki düzelme hükümeti umutlandırırken, işsizlik artmaya devam ediyor. Amerika kriz ile tarihinin en büyük işsizlik oranını bu ayın başında açıklanan rakamlar sonunda yüzde 9,7'ye kadar yükselmesiyle gördü. (CIHAN)