Eşin dostun yaşıyor bak bahçelerde
Sen çıplak bir doruğun üzerindesin
Tam rüzgârın engini sardığı yerde
Yekpare bir mavilik üstünden akar
Altında köklerini sıkan toprak var
Dertleşir durursun gölgenle
Bazan öyle yakın geçer ki kayan yıldızlar
Halini soruverecekler sanırsın
Dağılır üstündeki yeşil sükût
Ümitle kımıldanırsın
Bakma sana bir ad verdiklerine
Yerle gök arasında bir karaltısın
Ve bütün dünya seni unutmuş
Sanki kim bilecek yaşadığını
Gelmese dallarına birkaç fakir kuş
Ne de dolmaz çilen varmış
Ilk defa kırağı yaktı canını
Aşkı sonra bulutların
Rüzgârın cilvesi değil miydi
Döken yapraklarını
Durmuşsun kırların bir ucuna
Ah senin halin köylü hali
Yaşarsın kıraç toprakta
Servi-simin misali
Mehmet Başaran, 1926 yılında Lüleburgaz’ın Ceylanköy’ünde doğdu. Ilkokulun üç sınıfını köyünüde, üst yanını Uzunköprü Gazi Mahmut Okulu’nda bitirdi. 1943’te Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü, 1946’da da Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü bitirdi. Antalya Aksu Köy Enstitüsü yazın öğretmenliğine atandı. Köy Enstitüleri’ne saldırılar, suçlamalar giderek yoğunlaşıyordu, 1947 yazında tüm yüksek bölüm çıkışlılar askere alındı. Dönem sonunda çavuş çıkarılan 45 kişi arasında Başaran da vardı. Askerlik sonu, Balıkesir-Edremit Bölgesi’ne Gezici Başöğretmen olarak verildi. Tevfik Ileri döneminde soruşturmalar geçirdi. Adı Köy Enstitüleri’ye özdeşleştiği için sürekli izlendi. Ilkokul öğretmenliğine verildi (önce Gömeç, sonra Edremit Gazi Okulu). Istanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Sicil Bölümü Memurluğu, Folklor Bölümü’nde Eflatun Cem Güney’e yardımcılık (1956-1960) yaptı. 27 Mayıs 1960’tan sonra ortaöğretime geçti. Kartal, Göztepe Ortaokulları’nda çalıştı. Öğretmenliği 1974’ten sonra 50.Yıl Tahran Lisesi’nde yazın öğretmeni olarak sürdürdü. 1979’da isteğiyle emekliye ayrıldı. Göztepe Ortaokulu’ndayken Bakanlıkça yurtdışına gönderilmesine karar verildi, kursa alındı. Tüm hazırlıklar yapıldı, ama pasaport verilmedi. Açtığı dava üç buçuk yıl sürdü, olumsuz sonuçlandı. Emekli olduğunda aldığı yeşil pasaportla uçağa bindi, ama kalkışa on beş dakika kala indirildi. Ancak, Berlin Senatosu’nun çağrısı üzerine yurtdışına çıkabildi (1984). Üç buçuk yıl Yurt Ansiklopedisi’nde çalıştı. 12 Eylül Dönemi’nde iki çocuk kitabı için dava açıldı, süre aşımı nedeniyle dava düştü. Ayrıca Ceylanköy Davası’ndan on bir ay yargılandı, aklandı. TÖS, TYS Yönetim Kurulu üyeliklerinde bulundu. Ilk ürünleri kendisinin de yöneticileri arasında bulunduğu Köy Enstitüleri Dergisi’nde çıktı. 1960’tan sonra Eyuboğlu’nun başkanlığında Tonguç’a Kitap’ı hazırladılar ve Imece dergisini çıkardılar. Göründüğü başlıca dergiler: Adam Sanat, Demet, Dünya Kitap, Gösteri, Imece, Karşı, Kaynak, Kıyı, Köy Enstitüleri Dergisi, Küçük Dergi, Milliyet Sanat, Papirüs, Pazar Postası, Somut, Türk Dili, Ufuklar, Varlık, Yansıma, Yaprak, Yazko Edebiyat, Yeditepe, Yelken, Yeni Biçem, Yeni Dergi, Yeni Ufuklar, Yücel… 1950'li ve 1960'lı yıllarda güçlenen Köy Edebiyatı hareketinin şiirdeki önde gelen temsilcilerinden biri oldu. Toplumsalcı düşüncesini didaktizme düşmeden yapıtlarına sindiren, direnme ve umut duygularını, gözlem ve deneyimle beslenmiş köy yaşamını, köyde insan ilişkilerini, üretim, eğitim sorunlarını, siyasal yönetimin bozukluklarını, gerçekçi bir yaklaşımla işledi, yaşadığı yörelerdeki söylenceleri dile getirdi.
ŞIIR
Ahlat Ağacı (1953-1976)
Karşılama (1958)
Nisan Hatırası (1960)
Kocakent (1963-1981)
Pıtraklı Mehmet (1969-1994)
Gök Ekin (1975)
Meşe Seli (1982-1983)
Günler Tuz Rengi (1986)
Sis Dağının Başında Borana Bak Borana (1990-2000)
Koca Bir Troya Dünya (1997)
Pir Sultan Ölür Dirilir (2002)
ANLATI
Çarığımı Yitirdiğim Tarla (1955)
Aç Harmanı (1962)[Çarığımı Yitirdiğim Tarla’yla, 1973]
Zeytin Ülkesi (1964)
Yüreğin Sesi Zeytin Ülkesi (1983, 1993, 1999)
Sürgünler (1970)
Öğretmeni Acıya Sürgün (Genişletilmiş Baskı, 1998)
Elif Diye Bir Türkü (1976)
Mehmetçik Memet (1979, 1990)
Dilsiz Oyunu (1983)
Yasaklı (1987, 2003)
Hoşça kal Dünya (Hazırlayan: Mehmet Başaran, 1990)
Giz Kokan Suskunluk (1991)
Kalın Mavi Bir Ses (Seçme Öyküler, 1992)
Eylülün Kızgın Soluğu (1996)
Kuşatılan Yaşam (2006)
Günaydın Aşk (2006)
Trakya Rüzgârı (2007)
E?ITIM ÜSTÜNE
Tonguç Yolu (1974-1999)
Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri (1990-1999)
Devrimci Eğitim Köy Enstitüleri (1999)
Sabahattin Eyuboğlu ve Köy Enstitüleri (1990)
Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz Bayır (2002)
DIL ÜZERINE
Dilim Dilim Ana Dilim (2001)
ÇOCUK KITAPLARI
Kuş Dili (1968)
Akça Kız (1970)
Aç Kapıyı Bezirgân Başı (1974)
Evvel Evvelken Deve Tellalken (1974)
Boyalı Irmak (1979)
Yağmur Gelini (1975, masal-şiir)
Armutlu Tarla (1979, masal-şiir)
Söğütler Ses Verince (1981,masal-şiir)
Çiçeklerin Dili (1992, öykü)
Güneşin Türküsü (1992)
ÖDÜLLERI
1970 TRT Edebiyat Ödülleri Öykü Başarı Ödülü (Elif Diye Bir Türkü)
1973 Sabahattin Ali Öykü Ikincilik Ödülü (Ayrılanmak)
1979 Orhan Kemal Roman Ödülü (Mehmetçik Memet)
1993 Sabahattin Ali Kültür Günleri Onur Ödülü
1996 Rıfat Ilgaz Onur Ödülü
1997 Edebiyatçılar Derneği Onur Ödülü
1998 Truva Kültür Sanat Edebiyat Ödülü